Παλλάς Αθηνά (Σχέδιο για το λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών), 1887, μικτή τεχνική (κάρβουνο, παστέλ, γκουάς, υδατογραφία σε χρωματιστό χαρτί, κολλάζ, ύφασμα), 185,5 x 113,7 εκ.

Το εμβληματικό έργο που βλέπετε είναι το σχέδιο που δημιούργησε ο Νικόλαος Γύζης το 1887, μετά από πρόσκληση του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία και αποδέχθηκε. Ανέλαβε λοιπόν εκείνος να σχεδιάσει το λάβαρο ή αλλιώς τη σημαία του Ιδρύματος. Κεντρικό θέμα – σε απόλυτη ευθυγράμμιση με όλες εκείνες τις αξίες που πρεσβεύει το ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας – είναι η θεά Αθηνά, αιώνιο σύμβολο σοφίας, εξυπνάδας, σύνεσης, δύναμης, γενναιότητας και δημοκρατίας. O αρχαιοελληνικός μύθος, όχημα διαχρονικών και επίκαιρων συμβόλων, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για μία μεγάλη ενότητα έργων του Γύζη. Έχοντας ως αναφορά τα αγάλματα της αρχαϊκής περιόδου και στο πνεύμα του Jugendstil, ο ζωγράφος απεικονίζει τη θεά ευθυτενή και επιβλητική μες στο δωρικό της πέπλο, κρατώντας δόρυ και ασπίδα, τα σύμβολα της μαχητικότητάς της.

Το βλέμμα της είναι υπερβατικό και στραμμένο στον ορίζοντα, στο μέλλον. Ο Γύζης σχεδιάζει με τρόπο γραμμικό και αυστηρό, κάνοντας χρήση γήινων χρωμάτων που αναδεικνύουν τη σταθερότητα, τη συνέπεια και την αξιοπιστία του συμβόλου του. Ενδιαφέρον έχουν ακόμα η έλλειψη κάθε πλαστικότητας στην απόδοση της θεάς και η υπερτόνιση του στιβαρού της χαρακτήρα μέσα από το επίπεδο χρώμα.

Η θεά Αθηνά, προστάτιδα πολλών ηρώων της αρχαιότητας, καλείται μέσα από το έργο του Γύζη να περιβάλει με τη σοφία της το Ίδρυμα και τους σπουδαστές του. Ο καλλιτέχνης, σε επιστολή προς τον πεθερό του, αναφέρει ότι τον «ταλαιπώρησε» πολύ το συγκεκριμένο έργο στην προσπάθειά του να επιτύχει την αρμονία στη σύνθεση. Τελικά, το αποτέλεσμα τον ικανοποίησε, ωστόσο δεν ήταν λίγα τα αρνητικά σχόλια του ελληνικού κοινού την εποχή εκείνη. Πάντως, η αρτιότητα του έργου και η σημαντικότατη θέση που δικαίως κατέχει στην ιστορία της νεοελληνικής τέχνης αποδεικνύουν τη διαχρονική αξία του.